Przestrzeń wystawy, zaaranżowana przez holenderskiego artystę Jeroena de Vries, nawiązuje do frenologii – powstałej na przełomie XVIII i XIX wieku malowniczej teorii naukowej, wiążącej geografię i ludzki umysł. Opisywała ona mózg jako mozaikę różniących się wielkością i strukturą obszarów, odpowiadających za poszczególne funkcje fizjologiczne człowieka. Franz Joseph Gall, niemiecki anatom oraz twórca koncepcji, uważał, że z kształtu i rozmiaru czaszki można wyczytać m.in. sprawność pamięci, płynność mowy lub bardziej abstrakcyjne właściwości, jak intensywność przywiązania do rodzinnego domu czy umiejętność rozbudzania w sobie nadziei. Im bardziej zaawansowany rozwój danych cech czy predyspozycji, tym większa wypukłość „obszarów” za nie odpowiedzialnych. Jacobus Doornik porównał frenologię do kartografii: czaszka jest jak mapa z zaznaczonymi miejscami ludzkiej percepcji, pragnień, słabości i przyzwyczajeń.Chociaż dziewiętnastowieczna metafora ludzkiego rozumu nie została potwierdzona naukowo, przywodzi na myśl fenomenologiczne podejście do miejsca, upowszechnione przez geografię humanistyczną w latach siedemdziesiątych XX wieku. Geografia humanistyczna definiuje miejsce jako obszar akumulacji emocji, przyzwyczajeń i nawyków. Miejsca rodzą się stopniowo, nabywając „wypukłości”, złożoności i charakteru wraz z upływem czasu, w procesie gromadzenia wspomnień i znaczeń.

Zaproszeni do projektu artyści dokumentują różnego rodzaju miejsca, m.in. miejsca utopijne (np.Przywrócony raj  Jaspera Rigole), archetypiczne (np. Kalendarz Agnieszki Polskiej), bliskie (np. dyptyki z serii Briesen Krzysztofa Zielińskiego), historyczne (np. Przepowiednia spełnia się Deimantas’a Narkevičius’a). Obrazują także przestrzenie niczyje, opisane przez antropologa Marc’a Augé jako nie-miejsca (np. Tutaj jest wszędzie Persijn’a Broersen’a i Margit Lukács). Mówią też o doświadczaniu tęsknoty za swoim miejscem na ziemi, jak otwierająca wystawę praca HomeSICK Šejli Kamerić.

Nieustanna Fernweh (ang. wanderlust) – nostalgia za obcym krajem, konieczność ucieczki i przekroczenia granic, o której mówią artyści, zniechęca do zapuszczania korzeni. Topofilia – emocjonalna, estetyczna czy intelektualna więź między jednostką a danym obszarem, zastępowana jest przez topofobię – niechęć do miejsc. Współcześni turyści, migranci i wirtualni podróżnicy systematycznie tracą zmysł osadnika. Jednocześnie ciągłemu przemieszczaniu oraz procesowi wypierania miejsc z pamięci towarzyszy poczucie niepewności i grozy otaczającego świata, co z kolei, paradoksalnie, wywołuje tęsknotę za stałością i stabilizacją.

Przeszłość jest obcym krajem nakreśli mapę odtworzonych lub wymyślonych miejsc, kumulacji różnych emocji – nostalgii, zwątpienia, ironii, radości – stawiając przed widzem pytanie: czym dzisiaj jest miejsce ?

Zwiastun filmu Jespera Rigole – Raj przywrócony

 

 

 

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•