artyści: Wiaczesław Achunow, Wiktor Alimpijew, Siergiej Bratkow, Kolektywne Działania, Rustam Halfin, Ilja i Emilia Kabakow, Siergiej Masłow, Andriej Monastyrski, Anatolij Osmołowski, Hamlet Owsepian, Koka Ramiszwili,  Jelena i Wiktor Worobjow, Marian Żunin

kuratorzy: Daniel Muzyczuk i Agnieszka Pindera
grafika: Yomar Augusto

Melancholia sprzeciwu to kolejna, trzecia już prezentacja zagranicznej kolekcji w Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu w Toruniu, po zbiorach Thyssen-Bornemisza Art Contemporary i Daros Latinamerica. Muzeum Sztuki Współczesnej (M HKA) powstało w Antwerpii w 80. latach XX wieku. Toruńska prezentacja przygotowana przez kuratorów CSW bazuje na części kolekcji gromadzącej sztukę z państw bloku postsowieckiego, której Muzeum poświęciło odrębny projekt. Podczas otwarcia o losach niezwykłej kolekcji opowie Bart de Baere — Dyrektor Muzeum.

Wystawę Melancholia sprzeciwu. Prace z kolekcji Muzeum Sztuki Współczesnej w Antwerpii można postrzegać jako próbę oddania głosu różnorodnym osobistym mitologiom. Prezentuje ona kilkanaście prac artystów, którzy objęci zostali zabiegiem orkiestracji stawiającej jednak raczej na indywidualną ekspresję, niż narzucony odgórnie porządek.

Przestrzeń, w której znalazła się główna część wystawy, ze względu na swoją konstrukcję i gabaryty naturalnie stała się polem wspólnoty i spotkania. Eksponowana w niej wystawa zapewnia niezbędną scenerię, w której potencjalność kolekcji ulega aktualizacji, ujawniając rezonanse pomiędzy różnymi postawami i strategiami artystycznymi. Doskonałym przykładem taktyki, uprawianej przez co najmniej kilku z prezentowanych twórców, jest praca 1 m² Wiaczesława Achunowa. Artysta dokonuje subtelnej interwencji w materiał będący jednocześnie źródłem inspiracji i komentarza. W serii akwarel pod tytułem Wątpliwości, która jest właściwie zbiorem miniaturowych replik plakatów propagandowych, różniących się od oryginałów jedynie dodanym na końcu każdego sloganu znakiem zapytania, Achunow nadużywa estetyki sowieckiej propagandy, i poprzez ten subwersywny gest kwestionuje jej moc i dekonstruuje język politycznej retoryki. Specyficznym rodzajem mowy, jakim jest komunał zajmuje się natomiast Siergiej Bratkow, którego Kuzminki obrazują ciało zbiorowe w najbardziej podstawowym znaczeniu tego słowa. Artysta poprzez krótkie wywiady na temat moskiewskiego parku, w którym toczy się kulturalne życie lokalnej społeczności pokazuje portret ludzi żyjących do niedawna w trybach kolektywów i kolegiów. Afirmatywne rozumienie kolektywu proponują natomiast członkowie rosyjskiej grupy neoawangardowej Kolektywne Działania (Kollektivnye deystviya), założonej w 1979 roku przez Andrieja Monastyrskiego, Nikolaja Panitkowa, Nikitę Alekseewa i Georgiego Kizawaltera, którzy do dnia dzisiejszego wykonują grupowe performances pod wspólnym tytułem: wycieczki za miasto. Uczestnicy działań zapraszani byli do podążania za wyznaczonymi instrukcjami. Celem było doświadczenie stanu zwanego pustą akcją w przestrzeni, która dzięki wypełnieniu śniegiem przypominała nie zapisaną, czystą kartę papieru. Oderwanie od moskiewskiej, socjalistycznej rzeczywistości skutkować miało porzuceniem przyzwyczajeń percepcyjnych i skupieniem na nowych, spontanicznych warunkach wymiany artystycznej i doświadczania podmiotowości w ramach kolektywu i poza jego granicami. Na drugim biegunie, gloryfikującym wręcz praktykę indywidualną, znajduje się Hamlet Owsepian, który mimo epizodycznego romansu z estetyką awangardy moskiewskiej, z bagażem doświadczeń wrócił do rodzinnego miasteczka w Armenii, które stanowi jego niewyczerpane źródło inspiracji, i gdzie obecnie mieszka i pracuje. Jego filmy są, według krytyków, swoista apologią antyheroizmu i antydoniosłości. Tytuł wystawy zapożyczony został z powieści László Krasznahorkaia, opisującej niewielkie, węgierskie miasteczko, do którego przyjeżdża wędrowny cyrk. Kluczowa dla fabuły jest postać György Esztera — emerytowanego nauczyciela szkoły muzycznej, który wycofał się z życia społecznego i nie wychodzi z domu. Pogrążony w melancholii Eszter szuka dróg, aby poprzez zmianę reguł harmonii naprawić zwichnięty czas. Wierzy, że odkrycie reguł harmonicznych poza harmoniami Werckmeistera doprowadzi do narodzin nowej wspólnoty.Wystawa w toruńskim Centrum Sztuki Współczesnej proponuje tymczasem własną, autorską „metodę muzykoterapeutyczną”. Jak tłumaczy Dmitri Gutov w tekście towarzyszącym pracy Revolution Opera: „Kiedy  wyśpiewujesz swoje myśli improwizując, to nie jest to samo co wypowiadanie ich. Myśl formułowana jest w inny sposób. Jej rytmika bazuje na zewnętrznej logice. Tak więc coś, czego nigdy nie wypowiedziałbyś w zwykłym zdaniu, może spontanicznie się wymknąć”.

Partner medialny:

Europe At Large. Art from the former USSRZałożone w 1987 roku w Antwerpii Muzeum Sztuki Współczesnej prezentuje program złożony z wystaw koncentrujących się na wizji pojedynczego artysty lub odnoszących się do rozmaitych tematów. Mogą one odnosić się do użytego medium, palących problemów społecznych, sytuacji geograficznych lub eksploracji kultury wizualnej. Polityka zakupów muzeum kształtowana jest przez chęć zarejestrowania dokonujących się na świecie przemian w zakresie sztuki współczesnej. W kolekcji znaleźć można w szczególności prace audiowizualne oraz całe zespoły prac artystów.

Jeden z aspektów kolekcji, który staje się coraz ważniejszy, związany jest z globalizacją świata, a reprezentują go zbiory prac z Europy Wschodniej (m. in. Ilja Kabakow, Siergiej Bratkow, Wilhelm Sasnal, Wlad Monroe), Indii (m. in. C.K. Rajan, N.S. Harsha), Chin (m. in. Xu Zhen, Yang Fudong, Yang Zhenzhong), Maroka (m. in. Hassan Darsi, Hicham Benohoud) oraz Azji Centralnej i Kaukazu (m. in. Koka Ramiszwili, Dmitrij Prigow, Hamlet Owsepian). Wystawa w Toruniu jest wyrazem tego zaangażowania i skupia się na części zbiorów muzeum zorientowanej na sztukę post-sowiecką. M HKA stworzyła prowadzony w latach 2010 – 2011 projekt Europe at Large (Europa w powiększeniu), który ma podsumować długotrwałe badania nad sztuką współczesną w przestrzeni post-sowieckiej. Prowadzony pod kierunkiem dyrektora M HKI Barta de Baere oraz rosyjskiego krytyka i teoretyka sztuki Wiktora Misiano projekt skupiony jest na Azji Centralnej oraz Kaukazie, dwóch regionach poddanych silnej izolacji po upadku Związku Radzieckiego. Zaowocował on przełomowymi wystawami oraz zakupami zestawu kluczowych dzieł artystów z tego regionu.

W styczniu 2011 M HKA opublikowała książkę podsumowującą projekt: Europe At Large. Art from the former USSRKsiążka zawiera m.in. teksty:
– Bart De Baere, Articulating Diversity
– Victor Misiano, Total Recall: From Acting Out to Working Through
– Daniel Muzyczuk & Agnieszka Pindera, A Siren’s Song. Notes on The Melancholy of Resistance
– Leen De Backer, Maja Lozic, Dieter Roelstraete – teksty o artystach takich jak: Andrey Monastyrski, Anatoly Osmolovsky, Victor Alimpiev & Marian Zhunin, Ilya Kabakov & Emilia Kanevsky, Vadim Fishkin & Yuri Leiderman, Konstantin Zvezdochotov, Dmitri Prigov, Oleg Kulik, Sergey Maslov, Vlad Monroe, Kerim Ragimov, Sergey Bratkov, Said Atabekov, Vahram Aghasyan, Yelena Vorobyeva & Victor Vorobyev, Gulnara Kasmalieva & Muratbek Djumaliev, Yerbossyn Meldibekov, Koka Ramishvilli, Hamlet Hovsepian, Babi Badalov, Azat Sargsyan, Vyacheslav Akhunov, Rustam Khalfin & Julia Thikonova, Almagul Menlibayeva

redakcja: Leen De Backer
design: Sara De Bondt Studio
teksty w języku angielskim
ISBN 9789081666503