Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, Uniwersytet Mikołaja Kopernika – Zakład Historii Sztuki Nowoczesnej Wydziału Sztuk Pięknych, Zakład Historii Sztuki i Kultury Polskiej na Emigracji w Katedrze Historii Sztuki i Kultury Wydziału Nauk Historycznych oraz Biblioteka Uniwersytecka
zapraszają na:
VI KONFERENCJĘ SZTUKI NOWOCZESNEJ W TORUNIU
Paryż i artyści polscy
Paris et les artistes polonais / Paris and the Polish Artists
1945-1989
Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu” w Toruniu, Wały gen. Sikorskiego 13
w dniach 7–9 października 2015
Paryż i artyści polscy. 1945-1989 to konferencja poświęcona polsko-francuskim relacjom artystycznym po II wojnie światowej, w czasach zdominowanych politycznie przez ideologię komunistyczną i określonych przez miejsce Polski w obozie państw „demokracji ludowej”. Od lat 50. polskie władze, dyskretnie sprzeciwiając się polityczno-kulturalnej ideologii radzieckiego realizmu socjalistycznego, generalnie odrzuconego w 1955 roku przez środowiska artystyczne, promowały nowoczesność opierając się na modelu sztuki ukształtowanym we Francji – kraju wspierającego politycznie Polskę (gen. Charles de Gaulle), w którym silną pozycję miała lewica, powiązana z Komunistyczną Partią Francji. Pro-francuska polityka Polski (w tym kulturalna) wynikała też z chęci zmarginalizowania Londynu jako siedziby polskiego rządu na uchodźstwie.
Uprzywilejowano tradycję modernizmu francuskiego, z której czerpano najżywiej i w różnorodny sposób od postimpresjonizmu w malarstwie kapistów, którzy po 1945 roku objęli główne miejsca w szkolnictwie i życiu artystycznym poprzez inspiracje surrealistyczne końcowych lat 40. i 50., a także wpływy taszyzmu i nawiązania do nowej paryskiej awangardy lat 60. i 70. Towarzyszyło temu silnie oddziaływanie francuskiej filozofii (egzystencjalizmu), literatury i filmu nowej fali, które zawsze były dostępne i popularne w kraju, zwłaszcza wobec dominującej pozycji języka francuskiego.
Kontakty polsko-francuskie zawsze były silne, zwłaszcza, że strona francuska, pragnąc umocnić własną, międzynarodową, niekiedy anty-amerykańską pozycję, wspierała wymianę stypendialną, z której skorzystała duża część polskiego środowiska artystycznego i intelektualnego. Francja była przychylna dla polskich twórców, szczególnie wtedy, gdy Polska traciła polityczną suwerenność. Przybywali tam więc najwybitniejsi przedstawiciele świata polityki, nauki i sztuki, znajdując przestrzeń dla wolnej działalności i przyjazną atmosferę dla twórczej aktywności. Artyści polscy byli obecni i czynni we Francji, w tym szczególnie w Paryżu także po II wojnie światowej. Ten właśnie okres jest przedmiotem zainteresowania organizatorów konferencji. Ramy czasowe obejmują lata 1945-1989, a więc okres, który w historii Polski był naznaczony zależnością od Związku Radzieckiego. W tym samym czasie w Europie Zachodniej z jednej strony rozwijała się kultura konsumpcyjna, z drugiej – trwały zimnowojenne napięcia między Wschodem a Zachodem, które przerwały dopiero wybory parlamentarne w Polsce i upadek muru berlińskiego. Kultura polska przynajmniej dwukrotnie w powojennej Francji przeżywała momenty szczególnie szerokiego zainteresowania. Za każdym razem związane one były z dążeniami wolnościowymi za żelazną kurtyną. W okresie po-odwilżowym, w drugiej połowie lat 50., w paryskich galeriach wystawiało z sukcesami wielu artystów polskich reprezentujących nowoczesne tendencje artystyczne. Drugi moment uznania dla kultury polskiej przyszedł w czasach „Solidarności”. Jego kulminacją na gruncie sztuki była organizacja wystawy „Présences polonaises” w Centre Pompidou w 1983 roku.
Organizatorów konferencji interesują pytania: Jak wyglądało i jak funkcjonowało środowisko twórców polskich mieszkających we Francji po II wojnie światowej? Jaką pozycję miała po wojnie artystyczna emigracja okresu przedwojennego? Ku jakim zjawiskom kierowali uwagę przybywający tutaj artyści młodego pokolenia? Jak wyglądały ich relacje ze środowiskami artystycznymi Paryża, zarówno polskimi, jak i francuskimi czy międzynarodowymi? Wielu z nich osiadało w Paryżu na stałe, inni po dłuższych lub krótszych pobytach wracali do kraju, by popularyzować zaczerpnięty nad Sekwaną uniwersalny język sztuki. Obok więc poszukiwania odpowiedzi na pytania o powojenną emigrację artystyczną do Francji, będziemy oceniać rolę, jaką dla artystów polskich, zwłaszcza tzw. nowoczesnych, odegrał Paryż, którego swoista „eksterytorialna” kultura postrzegana była jeszcze długo po wojnie jako centrum artystycznego świata i źródło idei, inspiracji, wzorców. Przyjrzymy się, którędy wiodły szlaki polskich twórców na mapie artystycznego Paryża i jak oddziałały one na przemiany sztuki w kraju.
Artyści jeździli do Paryża, tak jak i w poprzednich epokach, po naukę. Niezbędne będzie w tym kontekście rozpoznanie, jak wyglądała obecność polskich twórców w artystycznych szkołach i akademiach, zarówno państwowych, jak i prywatnych. Kształcili się i działali tam zarówno polscy i polskiego pochodzenia malarze, rzeźbiarze, architekci, jak i fotograficy. Towarzyszyła im niekiedy polska krytyka artystyczna, rozwijana na miejscu, ale także docierająca do kraju. Z drugiej strony, korzystając ze stypendiów rządu francuskiego i stypendiów krajowych, twórcy podróżowali, aby brać udział w wystawach indywidualnych i zbiorowych. Tuż po wojnie wielu polskich artystów-emigrantów brało regularny udział w salonach paryskich. Z kolei artyści krajowi niekiedy wystawiali w galeriach prywatnych. Polacy brali udział w wystawach konkursowych, odnosząc niekiedy spektakularne sukcesy. Warto przyjrzeć się temu właśnie obszarowi polskich obecności we Francji, zarówno w perspektywie dokumentów, wspomnień, materiałów archiwalnych, jak też w świetle zasobów publicznych kolekcji sztuki nowoczesnej, zawierających w swoich zbiorach liczne dzieła polskich twórców nowoczesnych i współczesnych.
Od 1959 r. w Paryżu działała Galerie Lambert, galeria polska, pokazująca nie tylko polskich artystów emigracyjnych i z kraju, ale też prezentująca interesujące osobowości międzynarodowej sztuki. Była ona powiązana ze środowiskiem polskiej emigracji politycznej we Francji, skupionej przede wszystkim wokół działającego w Paryżu od lipca 1947 r. Instytutu Literackiego, a także Ośrodka Pallotyńskiego. Instytucje te miały niebagatelne znaczenie dla kultury podziemnej w kraju, ale także dla kultury emigracyjnej, w tym sztuki, za sprawą zaangażowania m. in. Jerzego Giedroycia i Józefa Czapskiego, którzy niejednokrotnie pomagali artystom-emigrantom, a także służyli wskazówkami przybywającym na krótkie pobyty Polakom. Wielu polskich artystów (jak Tadeusz Kantor) i krytyków (jak Mieczysław Porębski) podróżowało często do Paryża, skąd przywozili informacje o nowej sztuce (także poza Francją).
Tytuł konferencji nawiązuje do znanej wystawy przygotowanej pod kierunkiem dr Elżbiety Grabskiej w Museè Bourdelle w Paryżu i Muzeum Narodowym w Warszawie w 1997 roku, noszącej tytuł Wokół E.-A. Bourdelle’a. Paryż i artyści polscy 1900-1918, która była podsumowaniem badań na sztuką polską w Paryżu po 1900 roku.
Program trzydniowej i dwusesyjnej konferencji zawierać będzie szeroki zakres zagadnień, w tym:
– powojenna sztuka francuska i jej recepcja w Polsce,
– losy przedwojennej polskiej kolonii artystycznej po 1944 (po wyzwoleniu Paryża),
– twórczość polskich artystów i architektów, osiadłych we Francji po wojnie,
– polska kolonia artystyczna w Paryżu – instytucje, związki i grupy artystyczne, prasa,
– polscy stypendyści (artyści, architekci i krytycy sztuki) we Francji,
– wystawy artystów polskich w Paryżu i udział polskich artystów w Salonach i wystawach zbiorowych we Francji,
– polskie galerie i marszandzi w Paryżu,
– oficjalne wystawy sztuki francuskiej w Polsce i polskiej we Francji,
– francuscy krytycy o sztuce i artystach polskich,
– polscy krytycy o sztuce francuskiej,
– sztuka na łamach paryskiej „Kultury” i innych polskich pism we Francji,
– związki polskiej kolonii artystycznej w Paryżu z polskimi środowiskami artystycznymi w innych państwach
(Londyn, Rzym, Nowy Jork, Chicago, Tel-Awiw i in.),
– polsko-francuskie związki artystyczne na tle związków artystycznych Polski z innymi państwami,
– identyfikacja narodowa artystów z Polski we Francji,
– zbiory i dokumentacja powojennej sztuki polskiej we Francji.
Odrębna sekcja poświęcona zostanie badaniom porównawczym nad koloniami artystycznymi w powojennym Paryżu innych narodów komunistycznej Europy i Azji (w tym Czechów, Litwinów, Rosjan, Rumunów, Ukraińców, Węgrów, także Chińczyków).
Obrady będą odbywały się w dwóch równoległych sesjach. Językami konferencji będą polski, francuski i angielski.
W skład Komitetu Organizacyjnego wchodzą: prof. Jerzy Malinowski (przewodniczący; jmalin@poczta.onet.pl), prof. Jan W. Sienkiewicz (janwikt1@yahoo.it), dr Małgorzata Geron (sekretarz naukowy; m.geron@poczta.fm), dr Agnieszka Kluczewska-Wójcik (akluczewska@msn.com), dr Piotr Majewski (Zakład Historii Sztuki Instytutu Sztuk Pięknych UMCS; mpetrus@poczta.onet.pl), dr Krzysztof Nierzwicki (dyrektor Biblioteki UMK; krzysn@umk.pl) i dr Emilia Ziółkowska (sekretarz; emilazet@02.pl).
Tom po-konferencyjny z tekstami w językach francuskim lub angielskim zostanie opublikowany w serii „Studies on Modern Art”, vol. VI.
Poprzednie Konferencje Sztuki Nowoczesnej w Toruniu:
I – Sztuka 1905-1923 (2005),
II – Dzieje krytyki artystycznej i myśli o sztuce (2007),
III – Szpetne w sztukach pięknych. Brzydota, deformacja i ekspresja w sztuce nowoczesnej (2009),
IV – The inspiration from the past in the art of the 20th and 21st centuries (2011),
V – Art of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland & Republic of Ireland in 20th – 21st centuries and Polish – British & Irish art relations (2013).
Tomy z konferencji I – IV ukazały się drukiem, tom z konferencji V – w wydawnictwie.
Program konferencji "Paryż i artyści polscy 1945-1989" (pdf, 88.8 KiB)
Tags: konferencja, Paryż i artyści polscy, UMK
