30 marca – 20 maja 2012

kuratorka: Marta Smolińska
Jan Berdyszak od początku swojej twórczości zajmuje się problematyką widzenia i procesu percepcji, obserwowanych w szczególnych warunkach, między innymi takich jak ostre światło i głęboka ciemność, a także cień. Cień – jako wartość występująca pomiędzy światłem a ciemnością – wydaje się szczególnie interesujący, gdyż wiąże się on z niewyraźnością, nieostrością, przezroczystością, warstwowością i gęstością oraz niepewnością postrzegania. Jak pokazuje dorobek tego Artysty właśnie w owej sferze pomiędzy skrajnymi wartościami  mogą zachodzić zjawiska najbardziej frapujące, ujawniające zaskakujące i zazwyczaj pomijane aspekty rzeczywistości. Jan Berdyszak zanotował w szkicowniku 16 w 1963 roku: „(…)miejsce pomiędzy jest podatne na zmienne treści. Podatność na zmienność treści i interpretacji powstaje na styku niejednorodności rzeczywistości.”

Scenariusz wystawy, przygotowanej specjalnie do przestrzeni drugiego piętra toruńskiego CSW, jest tak zaplanowany, by prace Artysty związane z cieniem (grafiki, projekcje, obiekty ze szkła itp.), sytuowały się pomiędzy instalacją „Wejdź w światło” oraz instalacją site specific „Ciemność”. Odbiorca, przechodząc przez rodzaj środowiska, stworzonego przez ostre światło, zostaje skonfrontowany z sytuacją, w której widzenie – zamiast zgodnie ze stereotypowymi oczekiwaniami być przez światło wyostrzonym – jest nieledwie całkowicie wygaszone, prowadząc do chwilowego oślepienia, czy niewidzenia. Podobny efekt, lecz uzyskany na zupełnie innych zasadach i odmiennymi środkami, przynosi kontakt z instalacją „Ciemność” – odbiorca nic nie widzi, a „wyłączenie” zmysłu wzroku powoduje wzmożoną aktywność pozostałych zmysłów oraz odmienne odczuwanie własnego ciała. Kontakt z dziełami, związanymi z cieniem, ukazuje natomiast niuanse, które zazwyczaj umykają spojrzeniu nakierowanemu na wychwytywanie jasno określonych, bardziej kontrastowych jakości. Wystawa aktywizuje więc odbiorcę i oddziałuje nie tylko na zmysł wzroku, wytrącając go z wyuczonych nawyków i oswojonych sytuacji, lecz także – w sensie fenomenologicznym – angażuje jego cielesną obecność oraz silniej uruchamia deprecjonowany w kulturze zachodnioeuropejskiej dotyk.

Podczas dotychczasowych prezentacji twórczości Jana Berdyszaka problematyka cienia jako wartości pomiędzy światłem a ciemnością nie była osobno prezentowana. Tak więc ekspozycja w toruńskim CSW prezentuje wgląd w przebogatą twórczość Artysty z nowej perspektywy.

Światło, ciemność i cień charakteryzują się również swego rodzaju głębią i (nie)przejrzystością, a cechy te można przypisać również wodzie, co z kolei nawiązuje fascynującą relację i wieloaspektowe dialogi z pracami wystawionymi równolegle w toruńskim CSW w ramach wystawy Czwarty stan skupienia wody: od mikro do makro (kurator Victoria Vesna).