Wall Landline Irena, powstał w 2021 i został poświęcony pamięci Polki, Ireny Gut, okrutnie doświadczonej przez los podczas II wojny światowej – najpierw przez Sowietów, a później Niemców. Kobieta uratowała od niechybnej śmierci dwanaścioro Żydów. Historia jej życia to wstrząsająca synteza dziejów narodów Europy wschodniej podczas wojny i po niej. Pani Irena Opdyke, z domu Gut, urodziła się w 1922 w Kozienicach. W 1949 wyemigrowała do USA. Zmarła w Kalifornii w 2003. W 1999 spisała swoje wspomnienia, a na ich podstawie powstała sztuka teatralna. Dramat i bohaterstwo pani Ireny zrobiły ogromne wrażenie na Seanie Scully’m, który postanowił ją uhonorować, poświęcając jej swój obraz i dodatkowo darowując go polskiemu Centrum Sztuki Współczesnej.

Tak mówi o tym obrazie artysta:

„Chciałbym opowiedzieć o Irenie Gut, która w momencie wybuchu II wojny światowej była dwudziestoletnią dziewczyną. Będąc polską katoliczką, została skierowana jako pomoc domowa do pracy u 60-letniego nazistowskiego oficera. Kiedy mężczyzna ją tylko zobaczył, coś do niej poczuł i zaproponował, by przydzielono ją do jego rezydencji. Irena wykazywała ogromną empatię wobec Żydów i w piwnicy mężczyzny ukrywała 12 osób. Gdy oficer wychodził do pracy, zamykała drzwi na klucz, kiedy zaś wracał, musiał najpierw zapukać. Wszyscy Żydzi zbiegali wówczas do piwnicy. Trwało to przez długi czas, dopóki nie doszło – jak to zazwyczaj – do ludzkiej pomyłki. Pewnego dnia Irena zapomniała zamknąć drzwi na klucz. Mężczyzna wrócił do domu i zobaczył w swojej kuchni 12 Żydów. (…) To był przełomowy moment prawdy, bo przecież bardzo ją kochał, ale był nazistowskim oficerem i mógłby zostać za to powieszony. Wyszedł więc z domu i uciekł się do czegoś, co czasem nazywam irlandzkim rozwiązaniem: upił się. Mówią, że po alkoholu ujawnia się prawda. Wrócił i powiedział: „W porządku, będę z tobą w zmowie, jeśli zostaniesz moją kochanką”. (…) Irena zgodziła się i żyli w takim układzie do zakończenia wojny. (…) Ponieważ Polska i mój mały kraj, Irlandia, tak wiele wycierpiały z rąk wielkich mocarstw, chciałem uhonorować Irenę, ponieważ takie osoby są postaciami, o których powinniśmy pamiętać i które należy wielbić. (…)

Uważam po prostu, że ludzie w Polsce pokochają ten obraz. Są to bowiem osoby bardzo uczuciowe i pełne człowieczeństwa. Istotne dla tematu tego obrazu są również bieżące wydarzenia. To niesamowity zbieg okoliczności, bo przecież w zeszłym roku zatytułowałem ten obraz i przekazałem go do muzeum. Do Polski przybyło potem 2,5 miliona uchodźców z Ukrainy, a Polacy troszczą się o nich, tak jak robiła to Irena. To niesamowite. (…)

Zdecydowałem się na tę pracę, ponieważ jest to obraz ukryty w innym obrazie. To podstawowa metafora: to obraz obramowany, skontekstualizowany i zabezpieczony we wnętrzu innego obrazu, przez ten obraz. Przy czym wstawione płótno narzuca się temu większemu, jest w tym dynamika. W serii obrazów ze wstawkami naruszam uświęconą powierzchnię obrazu, to dość obrazoburcze posunięcie. Postanowiłem powiązać z historią Ireny tę właśnie pracę, bo przedstawia sobą zmierzch. Wyobrażam sobie, że ukrywanie się jest jak przebywanie w ciągłym zmierzchu, to nie jest jeszcze ciemność porażki, ale nie jest to też pełne słońce zwycięstwa. W obrazie znajdziemy też akcent czerwony, który kojarzy mi się z gorącym sercem Ireny, tu jest ukryty w szarej strefie zmierzchu”.

Za: I Make each Painting Independent. Sean Scully interviewed by Dominika Tylcz, „Contemporary Lynx” 1 (17) 2022, tłum. Monika Ujma

Wall Landline Irena was painted in 2021 to celebrate the memory of Irena Gut, a Polish woman who suffered a cruel fate in World War II – first at the hands of the Soviets, and then the Germans. She saved twelve Jews from certain death. The story of her life is a shocking synthesis of the history of Eastern European nations during and after the war. Irena Opdyke, née Gut, was born in the town of Kozienice in 1922. In 1949 she emigrated to the United States and remained until her death in California in 2003. In 1999, she wrote down her recollections, which served as the basis for a play. Her tragic story and heroism have left a profound impression on Sean Scully who decided to honour her by painting a picture dedicated to her and offering it as a gift to a Polish institution, the Centre of Contemporary Art.

„I wanted to tell you about Irena Gut, who was a 20-year-old girl when World War II broke out. She was a Polish Catholic girl and was assigned to be the housekeeper of a 60-year-old Nazi officer. He saw her, felt something for her and asked that she be assigned to his residency. Irena also had great empathy for Jews, so she hid 12 of them in his basement. When the officer would go to work, she would lock the door. And when he came back, he had to knock on the door. So then all the Jews would run down into the basement. This went on for a long time until, of course, there was human error. She forgot to lock the door. He comes in, he sees 12 Jews in his kitchen (…). This was an existential moment because he loved her, but he was a Nazi officer and he himself would have been strung up with wire. So he goes out and uses what I sometimes refer to as the Irish solution: he gets drunk. They say that when you’re drunk, it reveals the truth. He comes back and he says to her, all right, I will collude with you if you become my mistress. (…) She agrees. And they go on like this, the war eventually ends. (…) Since Poland and my own little country, Ireland, have suffered so much at the hands of major powers, I wanted to honour Irena, because these people are people we should remember and love. (…)

I simply think the people in Poland will love this painting. Because they’re people with a lot of feeling, a lot of humanity in them. What’s going on now is also so relevant to the subject of this painting. It’s an incredible coincidence, because I named the painting and gave it to the museum last year. Then a 2.5 million refugees come into Poland from Ukraine and the Polish people are looking after them, just like Irena did. It’s amazing (…)

I chose that painting because it’s a painting hiding inside another painting. That’s the primary metaphor: it’s a painting being framed, contextualised and protected inside and by another painting. The inserted canvas is imposting itself on the larger painting, too, so there’s this whole dynamic. With this series of insert paintings, I break the sacred picture plane, which is quite iconoclastic. I chose that particular one to be in relation with Irena’s story because it’s not yet being shrouded in the darkness of defeat, but it’s not red in it, which I thought represented Irena’s beating heart, and it’s encased by this twilight, grey zone”.

Quote from: Za: I Make each Painting Independent. Sean Scully interviewed by Dominika Tylcz, „Contemporary Lynx” 1 (17) 2022

Dar artysty do Kolekcji CSW (2022).
© Sean Scully.