Kiedy: 26.11–31.12.2021
Gdzie: Galeria Arka, Wilno, Litwa
Kurator: Krzysztof Stanisławski
Kurator ze strony litewskiej: Arvydas Žalpys
Koordynatorki: Paulina Kuhn, Izabella Stanisławska
Koordynatorzy ze strony litewskiej: Airida Rekštytė, Povilas Ramanauskas
Koordynatorzy filmowi: Radosław Osiński, Piotr Waśniewski
Produkcja: Wojciech Ruminski, Mikołaj Makiłła
Partnerzy: Galeria Arka w Wilnie, Galeria Meno Parkas w Kownie, Instytut Polski w Wilnie, Związek Artystów Litewskich
Projekt współfinansowany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kultura inspirująca”.
Zachęcamy do obejrzenia relacji z wystawy w TVP Wilno:
https://wilno.tvp.pl/57139737/propozycje-kulturalne-na-najblizszy-weekend
Urodzony w 1882 w Moskwie Polak, wychowany w Kownie, gdzie spędził dzieciństwo i młodość oraz gdzie rozpoczął naukę w gimnazjum, dokończoną w Dorpacie (dziś Estonia), do 30 roku życia pracował jako urzędnik skarbowy, fotograf i rysownik w Kownie. Jednak największą karierę zrobił w Moskwie, kręcąc animacje i filmy fabularne dla wytwórni Charżonkowa, a później w Paryżu, gdzie trafił wraz z rodziną przez Krym, Stambuł i Mediolan, uciekając z Rosji po wybuchu rewolucji październikowej. Ostatecznie trafił do podparyskiego Fontenay-sous-Bois, gdzie realizował w warunkach domowego atelier filmowego swoje animacje aż do śmierci w 1965.
Tworzył filmy animowane lalkowe, przyjmując terminologię filmoznawczą, ale początkowo animował prawdziwe, preparowane przez siebie owady, które filmował klatka po klatce. Później realizował filmy lalkowe sensu stricte, a jeszcze później – także filmy aktorskie w pełni fabularne, pełnometrażowe z udziałem gwiazd kina rosyjskiego, także polskich. Był przede wszystkim reżyserem, choć w istocie mówić można o twórczości w pełni autorskiej, gdyż większość swoich filmów Starewicz zrealizował samodzielnie, jako scenarzysta, reżyser, operator, animator, scenograf, montażysta, a także przy pomocy rodziny: żony, która szyła kostiumy lalek oraz córek, grających w filmach i pomagających przy ich realizacji.
Na ogromny dorobek filmowy Władysława Starewicza – przynajmniej ten, który się zachował – składa się, jak podaje najważniejszy na świecie portal filmowy IMDB (International Movie Data Base) aż 45 pozycji. Wiele filmów, zwłaszcza wczesnych, powinno znajdować się w rozmaitych archiwach w Rosji i być może na Litwie (wiadomo na przykład, że taśmy najwcześniejszych filmów podarował Starewicz Muzeum w Kownie przed wyjazdem do Moskwy, w tym „Nad Niemnem”). Możemy więc zakładać z pewną dozą prawdopodobieństwa i optymizmu, że uda się kiedyś je odnaleźć i filmografia Starewicza się wydłuży.
W większości światowych encyklopedii filmu określany jest jako rosyjski filmowiec o polskich korzeniach (tylko dlatego, że Polska, jak i Litwa, po rozbiorach Rzeczpospolitej i powstaniach były częściami Imperium Rosyjskiego), tworzący we Francji. Uznawany jest dziś powszechnie za klasyka i pioniera animacji we Francji i Rosji oraz w USA (gdzie przeglądy jego filmów miały miejsce w ostatnich latach w nowojorskim MoMA i Anthology Film Archives), często bywa nazywany „europejskim Disneyem”, choć rozpoczął karierę 10 lat przed tym amerykańskim twórcą i nie zajmował się animacją rysunkową. Filmy Starewicza zainspirowały wielu współczesnych filmowców, takich jak Tim Burton, Jan Švankmajer, bracia Quay czy Wes Anderson. Świadczy to o uniwersalizmie i żywotności twórczości Polaka.
