Obiekt graficzny powstały z własnoręcznie przez artystę wykonanego papieru, na który naniósł dwa rodzaje odbić – własnych gestów rytownika przedstawiającego kłosy oraz nierówności naturalnie ukształtowanej gleby, z niewielkimi roślinami i kamieniami. Ponieważ ziemia była matrycą formującą mokrą jeszcze papierową pulpę, trudno rozdzielić tło od przedstawienia. Artysta jest bowiem jednych z tych twórców graficznych, którzy odkryli wartość podłoża jako tworzywa. A choć zasadą grafiki jest powielenie, unikatowość każdej odbitki artysty wynika zarówno z wyrobu papieru (robi go z lokalnych roślin i celulozy, wpisując weń aurę pejzażu, w którym powstał), jak i z podejścia do matrycy. Dwoistości twórczości Marka Jaromskiego – próbującego własną energię wpisać w naturę i jej idee – nie sposób zrozumieć bez religijnych konotacji. Jaromski próbuje niejako uczyć się od natury, podglądać jej boski plan, tłumić kreacyjny zapał, by szukać harmonii z tym, co go otacza. Dwoistość jest więc raczej odsłanianiem trudnego punktu wyjścia, gdyż punktem dojścia ma być wpisanie się w zamysł boży. W ten sposób ślad naturalnie ukształtowanej formy (często o kompozycji all over) staje się elementem medytacji, która przeradza się w działanie. Tytułowa manna to zatem tyleż odwołanie do biblijnej opowieści o posiłku zesłanym przez Boga Izraelitom w ich drodze ku Ziemi Obiecanej (wszak formy na grafice zdają się odnosić do biblijnego opisu pokarmu jako czegoś „drobnego, ziarnistego, niby szron na ziemi”, Wj, 16:4), jak i do posiłku duchowego. Każda odbitka graficzna Marka Jaromskiego zawiera w sobie pamięć materii oraz procesów jej przekształcania, a to co przedstawione współdziała z tym, jak jest wyrażone (…).

Anna Markowska

Zakup w ramach dotacji Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskigo z inicjatywy Stowarzyszenia Przyjaciół Sztuk Pięknych Znaki Czasu w Toruniu (2007)