KOLEKCJA JAKO WYPOWIEDŹ PERFORMATYWNA

Kolekcja Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu budowana jest od 2007 roku. Na zbiór składają się w głównej mierze prace zakupione w ramach programu MKiDN „Kolekcje – Regionalne kolekcje sztuki współczesnej” (od 2012 roku) oraz Narodowego Programu Kultury „Znaki Czasu” (2007-2008). Kolekcja budowana jest przy wsparciu Gminy Miasta Torunia oraz Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Wiele zgromadzonych w kolekcji prac to również dary artystów oraz obiekty powstałe podczas realizowanych przez instytucje projektów wystawienniczych.

Performatywizm jako kategoria budowy kolekcji sztuki współczesnej
Budowa kolekcji jest procesem aktywnym i żywym. Proces ten, traktowany w sposób dyskursywny, nastawiony jest na tworzenie narracji zdolnej do generowanie zmiany w rzeczywistości artystycznej jak i społecznej. Podstawową kategorią, do której chcielibyśmy się odnieść w naszych refleksjach i strategiach rozwoju zbioru jest pojęcie performatywizmu.
Performatywizm spełnia tutaj rolę dwojaką. Po pierwsze jest kategorią porządkująca sam proces budowy – metodą, na której opieramy główne założenia ideowe kolekcji. Performatywizm akcentuje napięcie pomiędzy mówieniem a działaniem. Wprowadza rodzaj wypowiedzi oznaczającej wykonanie czynności, która ingeruje w rzeczywistość, generując w niej zmianę. Tak samo proces budowy kolekcji traktujemy jako działanie, które umożliwi aktywne tworzenie narracji, wykorzystujących artystyczne prace i idee do celów o charakterze poznawczym, analitycznym i krytycznym. Parafrazując tytuł rozprawy Joha L. Austina, twórcy pojąca „wypowiedzi performatywnej”, można to sprowadzić do zasady „jak działać pracami” (obiektami sztuki). Po drugie pojęcie performatywizm jest zakorzenione w samej historii sztuki, odnosząc się do takich tradycji jak sztuka ciała, sztuka akcji, happening, performance, akcjonizm, teatr eksperymentalny, czy nowe media. Te obszary aktywności twórczej w sposób szczególny będą przez nas analizowane ze względu na zawarty w nich „performatywny pierwiastek”.

Kreatywna praktyka. Program rozwoju kolekcji
Kolekcja, zgodnie z przyjętą linią budowy, rozwija się w kilku kierunkach, które wynikają z refleksji nad pojęciem performatywizmu. Jednocześnie tworzona jest w sposób koherentny z programem wystawienniczym nastawionym na interdyscyplinarny charakter, otwartość na eksperymentowanie i innowacje, koncentrację na aktualnych kreatywnych praktykach artystycznych wyrażanych za pośrednictwem różnych środków i języków artystycznych.
Głowna oś zakłada poszukiwania prowadzące do zdefiniowania sztuki jako synonimu emancypacji i wolności, refleksji intelektualnej, ale i dywersyjnej, anarchistycznej aktywności mogącej wstrząsając światem. Zakłada poszukiwania działań, które wykorzystują sztukę jako środek do wzmacniania i zmiany rzeczywistości. Począwszy od racjonalnych i naukowych poszukiwań (nie bez znaczenia jest tutaj lokalna tradycja związana chociażby z postacią Mikołaja Kopernika), poprzez praktyki artystyczne kwestionujące konwencje społeczne i poszukujące alternatywnych modeli sztuki i życia, a skończywszy na działaniach kładących nacisk na współczesne technologie i przestrzenie komunikacyjne jak na przykład internet.
W procesie tym chcemy skupić się na artystach i działaniach, które w jak najszerszym polu mogą zdefiniować współczesne praktyki artystyczne w kontekście zagadnienia performatywności, przy jednoczesnym podkreślaniu interdyscyplinarnego charakteru sztuki współczesnej. Pod względem metodologicznym zakładamy zerwanie z linearnym wykładem ukazującym historię przemian na rzecz subiektywnej wizji zjawisk, umożliwiających dowolną narrację, pozwalającą uzyskać jak najszersze spektrum możliwości krytycznego i nowatorskiego spojrzenia na wybrane zagadnienia z zakresu sztuk wizualnych, przy jednoczesnym zachowaniu ich edukacyjnego potencjału. Kluczowe w naszej ocenie jest postrzeganie sztuki współczesnej poprzez przemiany zachodzące w niej samej, konfrontację postaw artystycznych, oraz redefinicję jej znaczeń, a także zacieranie granic pomiędzy dyscyplinami sztuki oraz ukazywanie złożonych relacji międzyludzkich jakie ona generuje.

W tym procesie budowy kolekcji w szczególności kierujemy swoją uwagę na kilka obszarów poszukiwań i badań:

1. Polska sztuka lat 80. i 90. XX wieku
W procesie budowy kolekcji dwie ostatnie dekady XX wieku pozostają punktem odniesienia dla rozpoczęcia dialogu z przeszłością. Ten historyczny już czas zawiera w sobie ważne momenty zrywu wolnościowego, samoorganizacji, kontrkultury, przemian polityczno-społecznych związanych z transformacją, czy też równie istotne zmiany w polu samej sztuki. Wchodząc w rewiry sztuki tamtego czasu interesują nas działania, które bezpośrednio wyrastają z tych kluczowych momentów i które stanowią ważny grunt dla sztuki późniejszej.
2. Sztuka performance
Obszar ten poświęcony jest działaniom artystycznym, które szukają punktów wspólnych pomiędzy sztuką, muzyką eksperymentalną, tańcem czy teatrem. Interesują nas nie tylko tendencje, które skupują się na akcji i ciele (performance, happening), ale także działania o rodowodzie sytuacjonistycznym pozostające przede wszystkim postawą krytyczną odnoszącą się do społecznego czy politycznego funkcjonowania w rzeczywistości.
3. Sztuka społeczna
Przyjmując perspektywę kontekstualnego postrzegania sztuki ważne pozostaje wskazanie na związki sztuki z codzienną rzeczywistością. W tym obszarze istotne pozostają działania, które podejmują refleksję dotyczącą społecznej roli artysty i sztuki oraz budowania nowych relacji w kreowaniu i modernizowaniu społecznych więzi.
4. Sztuka nowych mediów
Pojęcie „nowe media” pozostaje w tym miejscu deklaracją umowną. Odchodząc od historycznych kategorii kierujemy się w stronę działań eksperymentujących z formą, technologią czy szeroko pojętym medium artystycznym, będących na pograniczu nauki, techniki, ale jednocześnie blisko odbiorcy. Mieszczą się tutaj zarówno prace z obszaru wideo-artu, mail artu, działań interaktywnych, eksperymentów wizualnych i dźwiękowych czy sztuki postinternetowej.
5. Wzornictwo/projektowanie graficzne/architektura
Ważnym uzupełnieniem zbiorów są materiały dotyczące architektury oraz szeroko pojętej sztuki użytkowej. Zapoczątkowany w 2014 roku w CSW projekt badawczy „Tormiar” podejmuj się tego zadania, prowadząc badania nad toruńską architekturą i wzornictwem z okresu II połowy XX wieku. Bezpośrednio z tym obszarem wiążą się poszukiwania z zakresu projektowania graficznego i dizajnu, które w swoim założeniu porusza także organizowany przez CSW Międzynarodowy Festiwal Plakatu i Typografii Plaster
6. Archiwum/dokumentacja
Rozwijanie kolekcji stanowi zadanie, który nie jest nastawione jedynie na gromadzenie artefaktów w postaci skończonych dzieł sztuki. Istotna pozostaje również działalność polegająca na kolekcjonowaniu dokumentacji, czy też pozostałości po sztuce efemerycznej. W tym obszarze niezwykle cenne pozostają szeroko rozumienie dokumenty i archiwalia związane bezpośrednio z historią Torunia czy regionu.

Zadanie pt. „Rozbudowa regionalnej kolekcji sztuki w Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu w Toruniu w 2019 r.” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.