02.01.2020, godz. 18.00
Kontrakt rysownika (1982)
Scenariusz i reżyseria: Peter Greenaway
Czas trwania: 104 min.
W latach 70. Peter Greenaway zyskał uznanie krótko- i średniometrażowymi filmami konceptualnymi, które łączyły eksperyment formalny ze stylem dokumentalnym i absurdalną treścią. Zwieńczeniem tego okresu była trzygodzinna Kronika wypadków wyróżniona prestiżową nagrodą Brytyjskiego Instytutu Filmowego. Sukces artystyczny otworzył autorowi drogę do realizacji fabularnego debiutu.
Akcja Kontraktu rysownika rozgrywa się pod koniec XVII wieku w Anglii. Głównym bohaterem jest utalentowany artysta Neville, który podejmuje się wykonania 12 szkiców pewnej posiadłości wraz z otaczającymi ją ogrodami. Umowa na stworzenie prac zakłada kontakty seksualne między rysownikiem a żoną nieobecnego właściciela rezydencji. Powstające obrazy zawierają wskazówki, że doszło do zbrodni i gospodarz został zamordowany. Wywołuje to niepokój towarzystwa spędzającego czas w domostwie. Zawiązany zostaje spisek przeciwko zarozumiałemu artyście.
Kontrakt rysownika jest filmem autotematycznym, stawiającym pytania o możliwości poznania rzeczywistości poprzez sztukę. Rysownik używa specjalnych narzędzi optycznych do kompozycji obrazu, by jego dzieła jak najwierniej portretowały prawdziwy pejzaż. Nie jest jednak w stanie podporządkować sobie otoczenia. Starania bohatera wciąż zakłócają niezależne od niego wypadki.
W filmie współgrają ze sobą elementy sztuki wysokiej – nawiązania do barokowego malarstwa czy muzyki Henry’ego Purcella – oraz konwencje przynależne raczej kulturze popularnej, jak powieść kryminalna. Zarówno w fabule, jak i formie swojego filmu Greenaway celebruje sztuczność. Niemal wszystkie ujęcia są statyczne. Plany ogólne zdecydowanie dominują nad zbliżeniami. Zdjęcia manifestują plastyczność obrazu. Nienaturalny jest język bohaterów – pełen słownych gier i literackiego nacechowania. Kostiumy, fryzury i gesty postaci są ostentacyjnie przesadne. Od zdolności do kreowania pozorów zależy przetrwanie w ekranowym świecie.
09.01.2020, godz. 18.00
Przygody Picassa (1978)
Reżyseria: Tage Danielsson
Scenariusz: Tage Danielsson, Hans Alfredson
Czas trwania: 115 min.
Pastisz filmu biograficznego o artyście. Zabawa konwencjami gatunkowymi i gra z oczekiwaniami odbiorcy. Fabuła luźno nawiązuje do życia Pabla Picassa. Reżysera bardziej interesuje obnażenie stereotypowych wyobrażeń na temat sztuki i procesu twórczego. Ekranowe losy bohatera obfitują w absurdalne wydarzenia. Film stanowi ironiczny obraz środowiska awangardy i jej dokonań. Jest to zarazem żartobliwy hołd dla malarza i różnorodności europejskiej kultury. Koncepcja filmu jest rozwinięciem znanej myśli Picassa, twierdzącego że „sztuka jest kłamstwem, które odkrywa prawdę”.
16.01.2020, godz. 18.00
Zet i dwa zera (1985)
Scenariusz i reżyseria: Peter Greenaway
Czas trwania: 115 min.
Film stanowi pierwszy owoc współpracy Greenawaya z wybitnym operatorem, Sachą Viernym, który od tego momentu będzie miał znaczący artystyczny wkład w wizualną stronę dzieł brytyjskiego reżysera.
Fabuła filmu opowiada o braciach bliźniakach, którzy podczas wypadku samochodowego tracą żony. Zafascynowani śmiercią, zaczynają zgłębiać teorię ewolucji Darwina oraz rejestrować proces rozkładu martwych istot. Jednocześnie romansują z ocalałą z wypadku kobietą, której amputowano nogę. Miejscem akcji jest głównie ZOO. Jego dyrektor metodycznie eliminuje ze swojego ośrodka zwierzęta czarne i białe. Ważnym wątkiem filmu jest również historia chirurga, który pragnie odtworzyć postaci i sceny z obrazów Vermeera.
Losy postaci obfitują w absurdalne sytuacje i czarny humor. Dla Greenawaya jest to pretekst do filozoficznej refleksji nad związkami między życiem a sztuką. Czy w tej relacji panuje jakaś symetria? Właśnie idea symetrii jest źródłem inspiracji dla głównych bohaterów w ich badaniach nad naturą i kulturą. Symetria rządzi także kompozycją zdjęć w filmie. Motyw lustrzanego odbicia przewija się w dążeniu do naśladowania malarstwa Vermeera, czy też w obsesji reprodukcji gatunku, jaką wyzwalają u bliźniaków prowadzone eksperymenty.
23.01.2020, godz. 18.00
Andriej Rublow (1966)
Reżyseria: Andriej Tarkowski
Scenariusz: Andrei Konchalovsky,
Andriej Tarkowski
Czas trwania: 183 min.
Bohaterem filmu jest średniowieczny ruski mnich, prawosławny święty, a zarazem artysta – autor ikon. O życiu prawdziwego Rublowa mało wiadomo, dlatego jego biografia posłużyła reżyserowi Andriejowi Tarkowskiemu za pretekst do opowieści o człowieku, który sztukę postrzega jako formę religijności. To właśnie działalność artystyczna pomaga bohaterowi wyrazić wiarę w sens ludzkiej egzystencji. Fabuła podzielona jest na części przybliżające różne etapy dojrzewania duchowego Rublowa, między innymi podróż przez kraj ogarnięty przemocą i cierpieniem, doświadczenie miłości zmysłowej czy kryzys twórczy spowodowany okrucieństwem otaczającego świata. Problematyka filmu, powolny rytm narracji oraz poetyckie zdjęcia skłaniają widza do kontemplacji obrazu i moralnej refleksji. W epilogu na ekranie pojawiają się ikony wykonane przez Rublowa.
30.01.2020, godz. 18.00
Nightwatching (2007)
Scenariusz i reżyseria: Peter Greenaway
Czas trwania: 134 min.
Zdjęcia do filmu realizowano w Polsce, w atelier Wytwórni Filmów Fabularnych we Wrocławiu. Jest to oparta na faktach z życia Rembrandta opowieść o okolicznościach i konsekwencjach powstania słynnego dzieła holenderskiego malarza – obrazu Straż nocna. Fabuła sugeruje, że zbiorowy portret członków obrony cywilnej zawiera ukryte przez autora informacje o zbrodni dokonanej w wyniku spisku zamożnych kupców z Amsterdamu. Poprzez swoje dzieło artysta stara się zdemaskować przestępstwo. Płaci za to jednak dramatyczną cenę w życiu zawodowym i osobistym.
Rembrandt w ujęciu Greenawaya to nie tylko genialny malarz, uważnie i ironicznie przyglądający się swojej epoce. To także reżyser, który inscenizuje spektakl w celu stworzenia obrazu. W pewnym sensie to również pionier filmu świadomy znaczenia dynamiki ruchu i światła dla ekspresyjności wizualnego przekazu. Wrażenie teatralności intensyfikuje przestrzeń akcji zlokalizowanej głównie we wnętrzach. Nawiązujące do stylu prac Rembrandta zdjęcia wydają się projekcją wrażliwości estetycznej bohatera. W świecie fikcji, tam, gdzie rodzą się jego wizje plastyczne, dzierży on władzę nad otoczeniem i czuje się wolny. Powrót do rzeczywistości oznacza dla niego utratę kontroli nad własnym losem i osamotnienie.
Rozwinięciem tematów podjętych w filmie stał się dokumentalny esej Rembrandt: oskarżam…!, w którym Greenaway dokonuje analizy i interpretacji Straży nocnej, zachęcając do odkrywania tajemnic kryjących się w arcydziełach sztuki malarskiej.
06.02.2020, godz. 18.00
Edvard Munch (1974)
Scenariusz i reżyseria: Peter Watkins
Czas trwania: 210 min.
Charakterystyczna dla dorobku reżysera Petera Watkinsa hybryda gatunkowa fabuły i dokumentu. Część fabularna to historia życia i twórczości Edvarda Muncha. Poznajemy wydarzenia, które ukształtowały bohatera jako człowieka i artystę. Przyglądamy się procesowi powstania słynnych obrazów malarza. Warstwę dokumentalną stanowią kierowane wprost do kamery wypowiedzi osób występujących w filmie. Efekt autentyzmu potęguje fakt, że ekranowe postaci grają naturszczycy. Rozmowy z nimi przypominają konwencję telewizyjnego wywiadu. Wykonawcy opowiadają o sobie, wyrażają również opinie na temat Muncha. W filmie pojawia się także odautorska narracja, zawierająca komentarze Watkinsa do zapisków z dziennika swojego bohatera. Styl filmu budują elementy produkcji biograficznej, oświatowej i reportażu. Oryginalne połączenie tych form składa się na jedyny w swoim rodzaju ekranowy esej portretujący Edvarda Muncha.
13.02.2020, godz. 18.00
Goltzius and the Pelican Company (2012)
Scenariusz i reżyseria: Peter Greenaway
Czas trwania: 128 min.
Druga część planowanej trylogii „Holenderscy mistrzowie” (część pierwszą stanowi Nightwatching). Bohaterem filmu jest Henrik Goltzius – grafik i rytownik żyjący na przełomie XVI i XVII wieku. Artysta wraz z grupą współpracowników zawiera umowę z margrabią Alzacji, regionu słynącego wówczas z tolerancji. W zamian za fundusze na zakup prasy drukarskiej oraz możliwość opublikowania ilustrowanej edycji biblijnych przypowieści, Goltzius przygotowuje spektakle oparte na historiach ze Starego i Nowego Testamentu. Teatralne inscenizacje ukazują sześć seksualnych tabu zawartych w wybranych tekstach z Pisma Świętego. Kolejne przedstawienia budzą coraz większe kontrowersje wśród dogmatyków, spierających się o znaczenia poszczególnych scen z Biblii. Osoby występujące w widowiskach wnoszą do kreowanych ról osobiste problemy i pragnienia, tak że w końcu trudno odróżnić kiedy grają postać, a kiedy wyrażają własne myśli. Ludzkie namiętności wzmagane przez erotyczne pożądanie okazują się silniejsze, bardziej zgodne z naturą człowieka, niż kanoniczne wizje cnoty. Spektakle tworzą dla bohaterów przestrzeń wolności, w której mogą oni realizować swoje perwersyjne fantazje. Prowokuje to gwałtowne reakcje ze strony stróżów moralności, którzy jednak ostatecznie sami stają się częścią obrazoburczych inscenizacji.
Film został w całości zrealizowany w postindustrialnej hali, co tylko pogłębia wrażenie teatralności i umowności akcji. Wydarzenia są komentowane przez Goltziusa, który jako narrator zwraca się wprost do widza, tłumacząc historyczne, teologiczne, filozoficzne i artystyczne konteksty ukazanych sytuacji. Bohater kieruje naszą uwagę na proces interpretacji tekstu poprzez obrazy, na znaczenie wizualności dla rozumienia symboli i metafor w kulturze. Rozwijaniu tych refleksji służy eseistyczna forma filmu.
Greenaway wykorzystuje rozmaite techniki by nieustannie podkreślać sztuczny charakter swojego dzieła. Dawna poetyka „żywych obrazów” zostaje tutaj przetworzona przez współczesne multimedia. Często pojawia się efekt przenikania kilku ujęć. Abstrakcyjne pojęcia zapisane na ekranie znajdują materialny i cielesny wyraz w ikonograficznych przedstawieniach. Erudycyjne rozważania o wpływie ilustracyjności na naszą świadomość zabarwione są w filmie czarnym humorem. Przełożenie języka słów na język obrazów utrudniają nie tyle duchowe rozterki, co przyziemne, biologiczno-psychiczne popędy osób odgrywających biblijnych bohaterów.
20.02.2020, godz. 18.00
Paula (2016)
Reżyseria: Christian Schwochow
Scenariusz: Stefan Kolditz, Stephan Suschke
Czas trwania: 123 min.
Historia Pauli Modersohn-Becker uznawanej za prekursorkę ekspresjonizmu, a także za pierwszą europejską malarkę, która tworzyła autoportrety-akty oraz doczekała się muzem prezentującego wyłacznie jej prace.
Fabuła eksponuje dążenie bohaterki do artystycznej niezależności. Akcja toczy się na przełomie XIX i XX wieku, kiedy kobiety mają ograniczone możliwości samorealizacji w dziedzinie sztuki. Paula jest nieszczęśliwa w związku ze swoim mężem i nauczycielem malarstwa – Otto Modersohnem. Decyduje się opuścić kolonię artystyczną Worpswede w Niemczech i wyruszyć samotnie do Paryża. Tam rozwija talent i tworzy najsłynniejsze dzieła. Indywidualizm bohaterki znajduje estetyczny wyraz w intensywnej, gwałtownej kolorystyce zdjęć w filmie, inspirowanych stylem obrazów malarki.
27.02.2020, godz. 18.00
Eisenstein w Meksyku (2015)
Scenariusz i reżyseria: Peter Greenaway
Czas trwania: 105 min.
Portret Siergieja Eisensteina, jednego z największych innowatorów w dziejach kina, którego filmowy styl i artystyczne koncepcje wywarły wielki wpływ na Petera Greenawaya. Fabuła koncentruje się na okresie, kiedy Eisenstein pracował w Meksyku nad filmem o tamtejszej kulturze. Rosyjski twórca nakręcił wówczas kilkadziesiąt godzin materiału. Koszty przedłużających się zdjęć wyczerpały budżet filmu. Projekt nie został ukończony z powodu interwencji zniecierpliwionych producentów oraz władz sowieckich, domagających się powrotu reżysera do ojczyzny. Doświadczenie to naznaczyło traumą autora, który wcześniej zrealizował takie arcydzieła jak Strajk, Pancernik Potiomkin, czy Październik.
W filmie Greenawaya temat wolności pojawia się w kontekście działalności artystycznej Eisensteina, ale i jego sfery prywatnej. Bohater, dzięki poznanemu w Meksyku przewodnikowi, przeżywa inicjację seksualną. Namiętny, homoerotyczny romans z reprezentantem innej kultury, pomaga twórcy mierzyć się z narastającymi w nim lękami przed przemijaniem i śmiercią.
Jak zwykle jednak u Greenawaya, rzeczywiste bądź hipotetyczne wydarzenia z biografii artysty są pretekstem do fabularyzowanego eseju o sztuce. Obraz na ekranie jest często multiplikowany, prezentując audiowizualne przypisy w postaci słynnych scen z dzieł Eisensteina, fotografii poznanych przez niego twórców czy też związanych z nim dokumentów, jak notatki i szkice. W ten sposób film nabiera znamion wykładu o ludziach i zjawiskach kształtujących popkulturę i awangardę lat 20. i 30. XX wieku.
Greenaway w wielu wywiadach ogłaszał śmierć kina, uznając że jedynym wkładem filmu w sztukę światową jest montaż w modelu zdefiniowanym i praktykowanym przez Siergieja Eisensteina. Film brytyjskiego reżysera można zatem określić mianem hołdu dla artysty, który zrewolucjonizował język kina. Jest to też jednak wyznanie wiary Greenawaya wobec formalnego eksperymentu w sztuce – estetyka filmu o Eisensteinie łączy bowiem odwołania do klasycznego montażu atrakcji z nowoczesnymi trikami optycznymi, zabiegami kolorystycznymi, animacją czy efektami cyfrowymi.
